నిర్దేశ విధానోఛ్ఛారణంబులం దఱచుగ 'అ' వర్ణాదులు కార ప్రత్యయాంతములును, 'ర' వర్ణ మిఫప్రత్యయాంతము నగు
[ప్రౌఢ. సం. 2]
ఉ. అకారమునకు ఉకారము వచ్చును, కకారమునకు గకారము వచ్చును. లకారమునకు రేఫము వచ్చును. మొదలైనవి. అకారము, ఇకారము, ఉకారము, ఱకారము, రేఫము మొదలైనవి తఱచుగ ననుటచేఁ గేవల ముఛ్ఛారణమునం దీవిధి నిత్యముగాదని తెలియునది.
నిర్దేశం, విధానం అంటే ఏమిటో చూదాం. ఇది ఫలానాది మారుతున్నది అని సూచించి చెప్పటం నిర్దేశం అన్నమాట. ఫలాని సందర్భంలో కకారం పోయు గకారం వస్తుంది అన్నాం అనుకోండి. అక్కడ కకారం అని నిర్దేశించి చెప్పింది క అనే హల్లు గురించి సూచించటానికి. అలాగే విధానం అంటే నిర్దేశించబడినదానికి బదులు విధిగా ఏదైతే వస్తోందో అది విధానం అన్నమాట, ఇక్కడ గ అనే హల్లును సూచించటానికి చెప్పింది విధానం అని అర్థం చేసుకోవాలి. ఇలా క, గ అనే హల్లుల గురించి చెప్పేటప్పుడు 'నిర్దేశించబడిన క' బదులు 'గ అనేది విదించ బడుతోంది', అనేటప్పుడు కకారం గకారం అని వాడుక చేస్తాం అని ఈ సూత్రం లోకవ్యవహారాన్ని వ్యాకరణ బధ్ధం చేసి చెబుతోంది.
అలాగే కకార ఉకారముల కు అని చదివించటం చూసి ఉంటారు. ఇక్కడ క ఉ లను ఉఛ్ఛరించటానికి ఊతంగా కకార,ఉకార అనే మాటలు వాడుతున్నారు.
తరచుగా అన్న మాట చెప్పారు బహుజనపల్లివారు. అంటె హెచ్చుగా ఇలా వాడుతూ ఉంటాం కాని ఇలా వాడకుందా క + ఉ = కు అంటూ కార ప్రత్యయం చెప్పకుండానూ వివరించటం వంటివి కూడా జహజమే తెలుగులో అని చెబుతున్నారు. వాటి గురించి మరో రెండు సూత్రాలూ చెప్పారు.
ఒక్క 'ర' అన్నదానిని మాత్రం రకారం అని పిలవరు. రేఫము అనే అంటారు. సంస్కృత వ్యాకరణంలో కూడా వర్ణాత్కారః రస్యేఫః అని చెబుతారు. అంటే ఒక్క 'ర'కు మాత్రం రేఫం అని వ్యవహారం. మిగతా అన్ని వర్ణాలకూ కారం అని చేర్చివాడాలి అని సంస్కృతంలోనూ పధ్ధతి ఉందన్నమాట.
ఒక్క విషయం గమనించాలి. 'ర' ని రేఫం అంటాం కాని 'ఱ'ని మాత్రం ఱకారం అనే అంటారు.
మరొక విషయం. నిర్దేశం అని అంటే సరిపోయేదే కాని సూత్రంలో మరింత స్పష్టత కోసమే బహుజనపల్లివారు విధాన, ఉఛ్ఛారణాల్నీ ప్రత్యేకంగా చెప్పారు.
ఒకచో హ్రస్వంబు దీర్ఘంబగు
[ప్రౌఢ. సం. ౩]
నిర్దేశ విధానంబులం గార రేఫ ప్రత్యయములు రాని యెడల హ్రస్వమునకు దీర్ఘము వచ్చునని యర్థము. ఉ॥ 'ఆ'కు 'ఊ' వచ్చును, 'కా'కు 'గా' వచ్చును, 'లా'కు 'రా' వచ్చును.
అంటే 'అ'కారమునకు 'ఉ' కారము వచ్చును అనటానికి బదులుగా 'ఆ'కు 'ఊ' వచ్చును అని కూడా అనటం వ్యవహారంలో ఉంది అని చెప్పటం బహుజనపల్లివారి ఉద్దేశం. ఇలా 'ఆ'కు 'ఊ' వచ్చును అని చెప్పినపుడు అందులో ఉన్న 'ఆ', 'ఊ'లు నిజానికి 'అ' ' ఉ' లే.
ఈ విషయం సంస్కృతవ్యాకరణంలో కూడా దీర్ఘంస్యాత్ వర్ణనిర్దేశే అని ఒక సూత్రం ఉంది. ఇది దానికి తెలుగు సేత అన్నమాట.
దీర్ఘంబు దీర్ఘంబ
[ప్రౌఢ. సం. 4]
నిర్దేశవిధానవిషయములైన వర్ణములు దీర్ఘములయ్యెనేని యవి యట్లే యుండునని యర్థము. ఉ॥ ఐ కి ఔ వచ్చును మొదలైనవి.
రెండవసూత్రం ప్రకారం అకారం, టకారం వంటి మాటల వ్యవహారంలోని కార ప్రత్యయాన్ని గురించి ఒక సూత్రం చెప్పారు. ఆ వెంటనే మరొక సూత్రంలో ఈ కార ప్రత్యయం బదులు వర్ణాన్ని దీర్ఘంతీసి చెప్పతమూ ఒక వ్యవహారంగా ఉంది అని చెప్పారు.
ఈ సూత్రంలో పొట్టి అక్షరాలకు దీర్ఘం రావటం ఉంది అని చెప్పారు కదా, మరి పొడుగు అక్షరాలు (దీర్ఘాక్షరాలు) ఐ, ఏ, ఔ వంటి వాటి సంగతి ఏమిటీ అన్న ప్రశ్న వేస్తారేమో ఎవరన్నా అని అలోచించి దానికీ ఒక సూత్రం చెప్పారు. అబ్బే వాటిలో ఏ మార్పూ ఉండదూ అని.
నిజానికి ఈ సూత్రం అనవసరమే. కాని చెప్పే విషయం సమగ్రంగా చెప్పాలని బహుజనపల్లివారి ఆలోచన అన్నమాట.
